Türkiye’de Üretici ve Tüketici Fiyat Artışları Arasındaki Farkın Boyutları (1969-2022)

Türkiye’de son aylarda TÜİK’in açıkladığı üretici (ÜFE) ve tüketici (TÜFE) fiyat artışları arasındaki fark oldukça yükseldi. Bu durum, bir yandan tüketici fiyatları enflasyonunun niçin üretici fiyatları enflasyonunun bu denli uzun bir süredir daha altında seyrettiği gerekçesiyle merak, diğer yandan da üretici fiyatlarındaki artışlar er ya da geç (yani ekonomideki girdi-çıktı ilişkileri aracılığıyla gecikmeli olarak da olsa) tüketici fiyatlarına yansıyacağı için gelecek aylardaki tüketici fiyatları enflasyonun da büyük artışlar gösterebileceği gerekçesiyle endişe yaratıyor. Aşağıdaki şekilde Türkiye’de Ocak 1969 – Ocak 2022 dönemindeki yıllık enflasyon oranlarını görmektesiniz (Şekil 1):

ŞEKİL 1

1969-2022 gibi genişçe bir dönem dikkate alındığında, son aylardakine kıyasla daha önceki dönemlerde de bazen ÜFE ve TÜFE endekslerinin gösterdiği yıllık fiyat artışlarının yüksek düzeylere ulaştığı anlaşılıyor. Bu konuda daha net bir fikir sahibi olabilmek için, Şekil 1’deki iki eğrinin arasındaki dikey farkları (yani üretici – tüketici fiyat endeksi artışları farklarını) hesaplayıp ayrı bir şekil üzerinde gösterebiliriz (Şekil 2):

ŞEKİL 2

Şekil 2 bize, finansal/ekonomik kriz yıllarındaki büyük fark artışları dışında, en azından şu iki hususu açıkça gösteriyor:

(1) Geçmişte TÜFE enflasyonunun ÜFE (veya TEFE) enflasyonundan daha yüksek olduğu dönemler de (Örnek: Mayıs 1980: -17.7 puan) yaşanmıştır.

(2) ÜFE artışının TÜFE artışının 44.8 puan kadar üstüne çıktığı Ocak 2022’deki fark, 1969’dan bu yana gözlemlenen en yüksek ÜFE-TÜFE artış farkıdır.

Bu durum, 2022 yılının geri kalan aylarında tüketici fiyatları artışının daha da fazla yükseleceği yönündeki beklentileri güçlenmektedir. Türkiye’deki ekonomik aktörlerin söz konusu fiyat endeksi gelişmelerini yakından izlemeye devam etmeleri gerektiği ve ekonomi politikası tasarlayıcı ve uygulayıcılarının “Ekonomi Politikalarının Dolaylı Etkileri: Kredibilite, Riskler ve Bekleyişler” adlı makalede açıklanan çerçevede politika kararları alıp enflasyonla ona göre mücadele etmek zorunda oldukları aşikardır.(*) Aksi takdirde, “enflasyon – yerli parada değer kaybı sarmalı ekonomideki var olan sorunları daha da fazla derinleştirecektir.

(İlgili Twitter Zinciri)

Ek: Türkiye’deki Yıllık Üretici ve Tüketici Fiyatları Enflasyonu Farklarının ABD’deki Farklarla Karşılaştırması

ŞEKİL 3

.

_________________________

(*) Dünyada ve Türkiye’deki yükselen enflasyonla mücadele yöntemleri hakkındaki şu makaleyi mutlaka okumanızı tavsiye ederim: Selva Demiralp (2022.02.04).